قرارداد آتي چيست؟

قرارداد آتی

قراردادهای آتی چیست و چه مشخصات و ویژگی‌هایی دارد؟

قرارداد یعنی بستن یک پیمان بین دو فرد یا دو سازمان، که بر اساس آن متعهد می‌شوند کارهایی را انجام بدهند (یا ندهند). در هر قراردادی، راه‌هایی تعبیه شده برای این که زمان اجرای کار، شیوه اجرا و همچنین راه‌های برون‌رفت از پیمان ممکن باشند. در نوع خاصی از قرارداد یعنی قرارداد اتی، که بیشتر در حوزه مالی و اقتصادی بسته می‌شود، معامله نوشته شده و در آینده اجرا می‌شود، نه بلافاصله بعد از اجرایی شدن متن خود قرارداد. در این مطلب این نوع قرارداد را با هم بررسی می ‎ کنیم. قراردادی که نسبت به دیگر مدل‌ها، سن کمتری دارد و حدود پنجاه سال است که وارد بازارهای مالی شده، اما همه قابلیت ‎ های مختلف مثل خرید و فروش یا مبادله را در اختیار طرفین می‌گذارد. اگر در بازارهای مالی فعال هستید، ارز دیجیتال می‌خرید و می ‎ فروشید و یا علاقه دارید وارد بورس شوید، دانستن درمورد این شکل قرارداد برایتان خیلی مفید خواهد بود.

می‌توانید با مراجعه به بخش مشاوره سرمایه گذاری در اپلیکیشن کارمنتو با مشاورین و متخصصان این حوزه در ارتباط باشید.

تعریف و انواع قرارداد آتی

همان‌طور که گفتیم، در معاملات اتی ( future contract ) خود مال رد و بدل نمی‌‍شود (حداقل بلافاصله) بلکه «اسناد» آن هستند که رد و بدل می‌شوند. این نوع قرارداد، نوعی از ابزارهای مشتقه نیز محسوب می ‎ شود. ابزار مشتقه یعنی قرارداد آتي چيست؟ فرایند یا وسیله ‎ ای که به خودی خود ارزش ندارد و به وسیله یک کالا یا فرایند دیگر ارزشمند می‌شود. مثلا اوراق بهاداری که در بورس‌ها (در همه کشورها) معامله می ‎ شوند، به تنهایی هیچ ارزشی ندارند و وقتی برای خرید و فروش سهام یک شرکت استفاده شوند ارزش پیدا می ‎ کنند. در متن هر قرارداد اتی هم، خود دارایی ‎ ها (از هر جنسی که باشند) بین افراد یا سازمان‌ها معامله نمی ‎ شوند، بلکه اسنادی بالقوه بی‌ارزش تبادل می ‎ شوند که در آینده (آتی) ارزشمند خواهند بود. اسناد مورد نظر در قرارداد اتی قیمت، ارزش و میزان معامله را در زمان حال مشخص می‌کنند. مثلا شما به عنوان یک فروشنده سهام، تصمیم‌ می‌گیرید سهام خودتان را از یک شرکت نفت و گاز به دیگران بفروشید اما نه امروز. بنابراین در قراردادتان میزان ارزش سهام را مشخص و تعیین می‌کنید که همین ارزش را در شش ماه آینده از خریدار دریافت کنید. اما چند نوع قرارداد اتی داریم؟

1. قرارداد در مورد کالاهای فیزیکی: در این نوع قرارداد، کالاهای مورد مبادله فیزیکی هستند. مثلا طلا، فلزات ارزشمند، زعفران و حتی نفت. در کشور ما، قرارداد کالاهای فیزیکی از نوع اتی با معامله سکه تمام بهار ِ آزادی شروع شده و امروزه برای کالاهایی مثل زیره، پسته و زعفران هم انجام می‌شود.
2. قرارداد سهام و شاخص: برخلاف قرارداد کالاهای فیزیکی، موارد مورد معامله در این نوع ماهیت قابل لمس قرارداد آتي چيست؟ ندارند. سهام، ارز (دیجیتال و غیردیجیتال)، اوراق قرضه و. از جمله این موارد هستند که این روزها قرارداد اتی بیت‌کوین و اتریوم را زیاد می‌بینیم و می‌شنویم. در قرارداد سهام و شاخص بازیگران بزرگی مثل بورس رسمی کشورها، شرکت‌های نفت و گاز، خودروسازان و حتی سیاستمداران دخیل هستند و شاخص‌های بازار را جابجا می ‎ کنند.

بیشتر بخوانیم: آشنایی با سرمایه گذاری در بازار بورس جهانی

فواید و ویژگی‌های قرارداد آتی

حال که معنای قرارداد اتی و شیوه بستن آن را متوجه شدید، احتمالا این سوال برای شما پیش آمده که اصلا چرا باید فرد یا شرکتی قرارداد خودش را به شکل اتی ببندد؟ مگر نقد و آنی گرفتن پول چه مشکلی دارد؟ آیا بهتر نیست بدون قرارداد آتي چيست؟ تغییر قیمت دارایی‌ها، قیمتشان را فورا دریافت کنیم؟ در این بخش می ‎ خواهیم بعضی از ویژگی‌ها و فواید این شکل قرارداد را با هم بشناسیم:

• صراحت و استاندارد بودن مفاد: هر قراردادی که از نوع اتی نوشته شود، دارای استانداردها و چهارچوب‌هایی است که در متن به صورت دقیق نوشته می‌شوند و بعدا قابل تغییر نیستند. بر اساس این چهارچوب‌ها، هیچ‌کدام از طرفین نمی‌توانند مبلغ ارزش قرارداد را کمتر یا بیشتر کنند. شاید این موضوع باعث شود که سودِ قرارداد در یک محدوده مشخص باقی بماند، اما نوعی از اطمینان را هم به دو طرف می‌دهد که بر اساس آن، ارزش معامله پایین نخواهد آمد.
• قیمت دقیق و شفاف: در زیرساخت‌های بورس و ارز دیجیتال، قیمت همیشه مشخص است و نمی‌توان یک سهام یا ارز را به قیمت متفاوتی معامله کرد. سامانه‌های الکترونیکی بورس داخلی و خارجی و صرافی‌های آنلاین، هم به فروشنده و هم به خریدار یک قیمت مشخص و ثابت می ‎ دهند و همین موضوع رانت و دستکاری در مبادلات را کاهش می‌دهد.
• نقدشوندگی نسبتا بالا: در قرارداد آتي چيست؟ قراردادهای اتی، خود قرارداد می‌تواند نقد شود (بدون وجود اصل کالا یا سهام). این یعنی به عنوان دارنده قراداد، می‌توانید آن را بفروشید یا بخرید.
• کاهش ریسک: در قراردادهای اتی ارزش دارایی شما پایین نمی‌آید و راهکارهایی برای حفظ ارزش دیده شده است.
• هزینه پایین: در بازار اتی، شما به نسبت قرارداد نقدی هزینه کمتری خواهید پرداخت.

مشخصات اصلی قرارداد های آتی

در قراردادهای اتی مورد معامله با عنوان «دارایی پایه» شناخته می‌شوند و البته می ‎ تواند چیزهای مختلفی باشد: نفت، گندم و جو، گاز، مواد غذایی، سهام و ارز و. اما در چنین قراردادهایی باید موارد خاصی رعایت شوند تا تمام سودمندی‌هایی که در بالا گفتیم را بتوان به صورت کامل تضمین کرد. ویژگی‌های قراردادهایی از این نوع را بخوانید:

• اندازه قرارداد: این اندازه، یعنی حداقل میزانی که در آن می‌توان مورد معامله قرار داد. افراد یا سازمان ‎ هایی که بازار اتی را کنترل می‏ ‎ کنند، در تعیین این اندازه هم سهیم هستند و هر مورد معامله ‎ ای، باید مضرب صحیحی از اندازه حداقل قرارداد باشد. مثلا اگر اندازه قرارداد یک سکه طلا باشد، قراردادهای آتی با حجم 5 یا 10 سکه رد و بدل می‌شوند، یا اگر اندازه قرارداد یک صدم بیت‌کوین باشد، شما می‌توانید 10 قرارداد آتی به ارزش یک دهم بیت‌کوین تهیه کنید.
• تاریخ سررسید: در بورس، قرارداد اتی تعیین ‎ کننده دوره معاملاتی، ساعت و تاریخ سررسید نیز هست. مثلا در کالاهای خوراکی باارزش مثل زعفران و پسته، تاریخ سررسید از قبل مشخص می ‎ شود و باید طبق همان معامله شود. اما ارزهای دیجیتال می‌توانند به درخواست طرفین قرارداد در تاریخ‌های متفاوتی معامله شوند (که این تاریخ در قرارداد ثبت خواهد شد).
• وجه تضمین: اگر قصد ورود به بازار اتی را دارید، باید یک مبلغ را به قرارداد آتي چيست؟ عنوان حداقل تضمین بپردازید. این قراردادها ماهیتی تعهدی دارند و طرفین در واقع باید عهد ببندند که در موقع لازم، تعهد خودشان را اجرا خواهند کرد. وجه تضمین اولیه، به نوعی ضمانت اجرای تعهد شما در قرارداد خواهد بود.
• نوسان قیمت روزانه: در بازارهایی مثل بازار بورس ، یک حداقل و حداکثر برای قیمت سفارش مشخص می ‎ شود. اغلب جداقل این میزان صفر و حداکثر آن 50% است. اما ارزهای دیجیتال هنوز نوسان قیمت روزانه ندارند (حداقل به صورت دقیق و ثبت‌شده ندارند).
• حداکثر حجم سفارش : در هر قرارداد، حداکثر حجم سفارش مشخص می ‎ شود تا طرفین نتوانند بیشتر از آن به معامله ارزش وارد کنند.
• مهلت گواهی آمادگی تحویل : در هر قرارداد اتی، زمان و شرایط تحویل مال یا کالا باید مشخص شود و بدون این مورد، قرارداد ارزش ندارد. در قرارداد از نوع کالای فیزیکی این مهلت خیلی مهم است چون پای یک کالای خاص در میان است که درست در روز سررسید باید به دست گیرنده برسد.
• کارمزد و جریمه: کارمزدها تضمین‌کننده ایمنی یک معامله هستند و در هر قرارداد، مقداری به عنوان جریمه عدم اجرای تعهد طرفین مشخص می‏شود تا در صورت اجرا نشدن، پرداخت شود.

بیشتر بدانیم: نکات طلایی سرمایه گذاری در بورس

قرارداد آتی در مورد کالاهای فیزیکی

همان‌طور که گفتیم، کالاهای فیزیکی یکی از مواردی هستند که با قراردادهای اتی به صورت توافقی رد و بدل می ‎ شوند. زمان سررسید تحویل کالا، مکانیزم وجه تضمین و تعهدات دیگر از جمله مواردی هستند که در قرارداد کالای فیزیکی نوشته می ‎ شوند. در ایران بسیاری از کالاهای خوراکی ارزش بالایی دارند، و در تجارت و صادرات نقش بازی می‌کنند، کالاهایی مانند زعفران و پسته. هنگام مبادله کالای فیزیکی، استانداردهایی برای آن تعیین می ‎ شود (مثلا درمورد پسته حداکثر میزان پوکی، وزن و مغز از این استانداردها هستند) تا سرمایه‌گذاران مختلفی بتوانند وارد بازار خرید و فروش شوند. ویژگی ‎ های مثبت قراردادهای اتی کالای فیزیکی عبارت‌اند از:

• ایجاد زمینه برای عقد قرارداد مدت‌دار و در پی آن تجارت فعال با مشتریان خارجی
• ارزآوری به کشور در قالب خرید و فروش کالاهای ارزشمند ایرانی
• ایجاد قیمت منصفانه در قالب قرارداد، و ارتقا جایگاه کشورمان در بازار جهانی به عنوان یک بازیگر قیمت‌گذار
• از بین رفتن تدریجی نابرابری اطلاعاتی
• تقویت جایگاه تولیدکنندگان و کشاورزان در بازار
• معافیت مالیاتی و هزینه پایین معاملات

همچنین بخوانیم: همه چیز درباره افزایش سرمایه وحق تقدم سهام

قرارداد آتی سهام و شاخص

در بعضی از مدل‌های قرارداد، کالایی برای رد و بدل شدن در میان نیست. سهم، اوراق بهادار، ارز و ارز دیجیتال از جمله مهم‏ ‎ ترین و تاثیرگذارترین وجوه مورد مبادله در این نوع قرارداد هستند. بورس رسمی کشورها، صعنت فلزات و طلا، صنعت استخراج، نفت و سوخت‌های مختلف و خودرو از جمله بازیگران بسیار تاثیرگذار در این حوزه هستند. البته که گاهی کارمزدهای این نوع قرارداد، بعضی از افراد را از شرکت در آن‌ها پشیمان می ‎ کند. بهتر است پیش از وارد شدن به سهام و بازار ارز دیجیتال، خیلی خوب درموردشان تحقیق کنید و ریسک ‎ های این بازارها را بشناسید. مزایای قرارداد اتی سهام و شاخص عبارت‌اند از:

• مدیریت ریسک در پورتفورهای متنوع و تک ‎ سهم
• شناسایی سود از طریق پیش‏بینی نوسانات شاخص‏ ‎ ها
• امکان تحلیل رویکرد بازیگران و سرمایه‌گذاران نسبت به شاخص‌ها
• افزایش جریان اطلاعات مالی
• رونق بازار سرمایه در کشور
• کاهش ضرر به شکل خرید در زمان ضرر و فروش در هنگام سود

سخن پایانی

در این مطلب به قرارداد آتی و انواع آن اشاره کرده و ویژگی‌ها و مزایای آن را بیان کردیم. حال اگر در حوزه بورس و سرمایه گذاری به ابهام و یا سوالی برخوردید، بهتر است که با متخصصان و مشاوران آن در اپلیکیش و یا وب‌سایت کارمنتو در ارتباط باشید.

جزئیات خبر

به طور کلی قراردادهای آتی، قراردادهایی هستند که بر روی یک دارائی پایه، مانند کالا یا سهام منعقد می شوند. در این نوع از قراردادها تحویل دارائی پایه و وجه در آینده صورت می گیرد.

به طور مثال یک خریدار و فروشنده یک قرارداد آتی روی محصول زعفران منعقد می‌کند. هنگام انعقاد قرارداد آتی، خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند در تاریخ مشخصی (مثلا ۳ ماه بعد یا ۲۴ اردیبهشت ۹۸) مقدار معینی (مثلا ۱ تن یا ۱۰۰ کیلو) از زعفران را با قیمتی مشخص (مثلا هر گرم ۱۳,۰۰۰ تومان) با هم معامله نمایند.

برای اینکه خریدار و فروشنده ۳ ماه بعد که موعد سررسیدِ قراردادشان است به تعهدشان عمل نمایند، لازم است مبلغی را جهت انجام تعهدشان نزد بورس کالا سپرده گذاری کنند. به این مبلغ که جهت تضمین تعهدات از خریدار و فروشنده دریافت می شود، وجه تضمین اولیه می‌گویند. این میزان وجه پس از سررسید قرارداد (یا پس از خروج از بازار) به خریدار و فروشنده بازگردانده می‌شود.

قرارداد آتی سهام نیز یک نوع قراردادی آتی است که دارایی پایه آن به جای کالا، یک سهم است و قرارداد آتی سبدسهام، قراردادی آتی است که دارائی پایه آن سبدی از سهام است.

در معاملات نقدی بازار بورس، نحوه انجام خرید و فروش سهام به این ترتیب است:

• خریدار ابتدا وجه موردنیاز برای خرید سهم را واریز می کند.
• با ثبت سفارش اقدام به خرید سهم مورد نظر می کند.
• در صورت انجام معامله خرید، سهم بلافاصله به پورتفوی شخص یا سبد دارایی وی اضافه می‌شود.

اما در قراردادهای آتی سبد سهام:

• خریدار و فروشنده مبلغی را به عنوان وجه تضمین را به حساب در اختیار خود واریز می کنند (این مبلغ معادل کل ارزش معامله نیست و مثلاً ۱۰% آن است.)
• سپس خریدار، سفارش خرید و فروشنده، سفارش فروش خود را در سیستم معاملاتی ثبت می کنند. (قرارداد آتی منعقد می‌گردد)
• معامله انجام شود ولی سهم و وجهی در خصوص معامله رد و بدل نمی شود.
• واریز وجه و انتقال سهام در روز سررسید (آینده) انجام می گیرد.

قراداد آتی سبد سهام یا آتی شاخص؟

در بازارهای مالی جهانی، قراردادهای آتی برای شاخص های مختلف تعریف می شود. اما در ایران به دلیل مشکلات فقهی، بورس نتوانست آتی شاخص را راه اندازی نماید. بر اساس نظر علمای فقهی، در قرارداد آتی شاخص از همان ابتدا مشخص است که تحویل فیزیکی صورت نخواهد گرفت و قراردادها به جای تسویه فیزیکی، تسویه نقدی خواهند شد. بنابراین معامله جنبه صوری پیدا می‌کند و در نتیجه ارکان معامله از این ناحیه دچار اختلال می‌شود.

برای رفع این مشکل، بورس تصمیم گرفت تا قرارداد آتی مبتنی بر سبد سهام را طراحی نماید. به نحوی که این سبد نماینده یک سبد شاخصِ مشخص (مثلا شاخص بانک ها) باشد.

بدین منظور بورس دو سبد برای قراردادهای آتی، یک سبد مرجع که دقیقاً مشابه شاخص مشخصی بود و یک سبد پایه که دارائی پایه قراردادهای آتی بود تعریف نمود.

سبد مرجع چیست؟

سبدی متشکل از اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس است که ترکیب (نوع و تعداد) سهام موجود در آن دقیقاً با یکی از شاخص های بورسی یکسان است. در حال حاضر چندین شاخص در بازار بورس تعریف شده است که هر کدام نماینده بخشی از سهام موجود در بازار است. مانند شاخص۳۰ شرکت بزرگ، نوع و ترکیب سهام در سبد مرجع همانند یکی از شاخص های بورسی است.

به طور مثال سبد مرجع برای نماد جنفت (شاخص آتی فرآورده نفتی) دقیقاً شامل سهم هایی است که در شاخص فراورده نفتی موجود است.

در ترکیب سبد این شاخص تمام شرکت های صنعت فراورده‌های نفتي، كك و سوخت هسته‌ای بورس اوراق بهادار حضور دارند و وزن هر شرکت در ترکیب سبد برابر با ارزش بازاری آن شرکت است.

در صورت پذیرفته شدن شرکت جدید در بورس اوراق بهادار تهران که در این صنعت حضور دارد، شرکت یادشده به ترکیب سبد اضافه می شود. همچنین در صورت خروج شرکتی از شرکت های بورس اوراق بهادار تهران که در این صنعت است، شرکت یادشده از ترکیب سبد حذف می‌شود. اگر شرکتی به فهرست شرکت های صنعت فراورده نفتی اضافه شود، آن شرکت به ترکیب سبد اضافه و اگر شرکتی از فهرست شرکت های این خارج و به صنعت دیگری منتقل شود، آن شرکت از ترکیب سبد حذف می‌شود.

نکته: با توجه به اینکه آتی سبد سهام باید قابلیت تحویل فیزیکی داشته باشد و مقدار سهم هایی که در شاخص هر صنعت وجود دارد بسیار بالا است، فرآیند تحویل قرادادهای آتی سبد سهام (شاخص) با مشکل مواجه می شود. از این‌رو بورس برای رفع این مشکل اقدام به تعیین سبد پایه به عنوان دارائی پایه قراردادهای آتی نموده است.

سبد پایه چیست؟

سبد پایه، سبدی از سهام است که به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی سبد سهام در نظر گرفته می شود. سبد پایه در واقع سبد کوچک شده سبد مرجع است. به بیان دیگر تمام سهم هایی که در سبد مرجع وجود دارند در سبد پایه هم وجود دارند تنها تعداد سهم ها در سبد پایه کمتر از تعداد سهم در سبد مرجع است.

لازم به ذکر است نسبت هر سهم به کل سهام موجود در سبد مرجع و سبد پایه یکسان است.

سبد پایه چه ویژگی هایی دارد؟

سبد پایه نماینده سبد مرجع یا همان شاخص مورد نظر، باید به صورتی باشد که:

۱- سهام موجود در سبد پایه دقیقاً همان سهام موجود در سبد مرجع باشد.

۲- نسبت هر سهم در سبد پایه به کل سهام موجود در سبد پایه همانند این نسبت در سبد مرجع باشد.

۳- پس از هر تغییر در سبد مرجع (شاخص) مانند اقدامات شرکتی و ورود خروج شرکت ها، سبد پایه نیز همانند سبد مرجع تغییر یابد.

همانطور که در بالا ذکر شد سبد پایه، کوچک شده سبد مرجع است. حال این سوال پیش می آید که سبد پایه با چه ضریبی نسبت به سبد مرجع کوچک می شود. ضریبی که بورس برای سبد در نظر گرفته است ضریب لاندا ( λ ) نامیده می شود.

ضریب سبد پایه (لاندا λ ) چگونه محاسبه می شود؟

برای محاسبه مضرب سبد می بایست عدد شاخص مورد نظر را (مثلا شاخص بانک ها) به ارزش سبد مرجع تقسیم نمود.

شاخص بانکها در تاریخ ۱۳۹۷/۱۰/۲۵	۹۲۱.۴۸
ارزش سهام شرکت های موجود در شاخص	۱۱۳,۴۳۴,۴۰۰,۰۰۰ تومان
ضریب لاندا ( λ )	۰.۰۰۰۸۱۲۳۴۶=۹۲۱.۴۸÷۱۱۳,۴۳۴,۴۰۰,۰۰۰

لازم به ذکر است نیازی به محاسبه ضریب لاندا برای انجام محاسبات نیست. معامله گران می توانند تنها با توجه به عدد شاخص که مبنای قیمت دارائی پایه سبد سهام است، اقدام به اخذ موقعیت نمایند.

نکته: تعداد سهم هر شرکت موجود در سبد پایه، از حاصل ضرب مضرب سبد (لاندا λ) در تعداد سهم همان شرکت در سبد مرجع در اندازه قرارداد بدست می آید.

چه قراردادهایی برای آتی سبد سهام در بورس تعریف شده است؟

قراردادهای آتی سبد سهام هم‌اکنون برای ۷ دارائی پایه (۷ صنعت پر بیننده) تعریف شده است. ممکن است با استقبال سرمایه گذاران تعداد دارائی پایه در این بازار افزایش یابد. همچنین این قراردادها در آغاز برای یک سررسید (اسفند ماه ) تعریف شده اند که احتمال راه اندازی سررسید های بیشتر نیز است.

لیست نمادهای قرارداد آتی سبد سهام:

لیست نمادهایی که تاریخ ۲۵ آذر ماه در حوزه آتی سهام آغاز به فعالیت کرده‌اند به ترتیب زیر است:

• آتي شاخص خودرو و قطعات
• آتي شاخص فلزات اساسی
• آتي شاخص فرآورده نفتی
• آتي شاخص بانک ها
• آتي شاخص کانه های فلزی
• آتي شاخص شیمیایی
• آتي شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

هر معامله گر می تواند روی هر یک از نمادهای تعریف شده در بازار آتی سبد سهام اقدام به معامله نماید. به طور مثال یک معامله گر صنعت بانکی را به دقت تحلیل نموده است. وی میتواند اقدام به معامله در نماد قرارداد آتی شاخص بانک ها نماید.

نماد معاملاتی قراردادآتی سهام چیست؟

نماد معاملاتی قرارداد آتی سبد از ترکیب حرف “ج + شناسه دارایی پایه+ تاریخ سررسید” که حداکثر ۸ کارکتر است، تشکیل شده است.

ج + شناسه دارایی + سررسید

ج: شروع نماد با حرف ج می باشد.

فلز: شناسه دارائی (شاخص فلزات اساسی)

۷۱۲: سال و ماه سررسید ۱۳۹۷/۱۲/۱۱

قیمت مبنای دارائی پایه

در معاملات قراردادهای آتی می بایست قیمت نقدی آن دارائی پایه مشخص باشد تا سرمایه گذاران بر اساس قیمت نقدی، اقدام به خرید و فروش این دارائی برای آینده نمایند. قیمت نقدی دارائی های سبد سهام، همان مقدار شاخص می باشد.

به طور مثال قیمت نقدی (مبنا) جبانک در روز ۳ بهمن برابر با ۹۰۸ یعنی مقدار شاخص بانک ها بود.

نکته: عدد شاخص به صورت گرد شده در قسمت قیمت مبنای دارائی پایه در نمای بازار آتی نمایش داده می شود.

بنابراین معامله گران برای قیمت گذاری قراردادهای آتی سبد سهام می بایست از عدد شاخص (قیمت مبنای دارائی پایه) به عنوان قیمت نقدی سبد سهام استفاده نمایند.

در این مطلب تلاش کردیم درباره مفاهیم و تعاریف قراردادهای آتی سبد سهام توضیحاتی ارائه کنیم. انشااله در بخش دوم مطلب “همه چیز درباره قرارداد آتی سبد سهام” به بیان شرایط قراردادهای آتی شاخص و ارزش گذاری قرادادهای آتی سهام خواهیم پرداخت.

قرارداد آتي چيست؟

قرارداد آتی یا معاملات آتی (Futures ) توافق نامه‌ای است قانونی، دارای حد و مرز معین و برای خرید یا فروش یک کالا یا ابزار مالی، برای زمانی در آینده با قیمتی توافق شده هنگام امضای قرارداد.

کالای تحویلی قرارداد آتی باید دارای استاندارد کیفیت و کمیت باشد و زمان تحویل و محل تحویل آن نیز مشخص باشد. تنها متغیر در معاملات آتی قیمت است که در مرحله معامله کشف می‌شود.

به عنوان مثال چنان‌چه کارگزاری یک قرارداد آتی مس برای خرداد ماه 1385 را خریداری کند یعنی او پذیرفته که 1000 کیلو مس برای تحویل در ما ه خرداد منعقد کرده و کیفیت مس مورد قرارداد نیز استاندارد بوده و تمام قراردادهای مس خرداد ماه نشان دهنده یکسان بودن کیفیت مس در آن دوره است.

تاریخچه شروع معاملات آتی

در سال 1848 در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند یعنی گندم بدهند و پول آنرا بستانند.

به تدریج کشاورزان (فروشندگان) و دلالان (خریداران) شروع به نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده گرفتند و زمینه معاملات آتی (Futures) را پایه ریزی کردند بدین معنی که: تولیدکننده موافقت نماید که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده (تاریخ تحویل کالا) با قیمت توافق شده بفروشد.

در این راستا کشاورز از قبل می داند که وجه خود را دریافت می نماید و دلال نیز از قیمت کالا با خبر می شود و این معامله برای هر دو طرف معامله سودمند است این نوع قراردادها به سرعت رایج گردید و قراردادها را قبل از تاریخ تحویل دست به دست چرخاند.

اگر دلالی احساس می کرد نیازی به گندم ندارد، قرارداد خود را به فردی که گندم را نیاز داشت می فروخت، مشابه آن نیز، تولیدکننده که قصد عدم تحویل گندم را داشت مسئولیت تحویل واقعی گندم را به دیگری منتقل می کرد.

قیمت قرارداد وابستگی به وضعیت و حرکت قیمت گندم و سیستم عرضه و تقاضا در بازار داشت.
این قراردادها با اندکی تغییرات به سرعت تبدیل به ابزاری حمایتی برای طرفین معامله که بازار بر خلاف نظر آن ها حرکت می‌کرد، تبدیل شد مثلاً در شرایط بد آب و هوا، افرادی که قرارداد فروش گندم منعقد کرده اند، علاقه‌مند هستند، قراردادهای ارزشمند خود را بدلیل کاهش عرضه گندم، نگه دارند، برخلاف آن، چنانچه تولید مازاد بر تقاضا باشد، ارزش قراردادهای فروش نیز کاهش می‌یابد به‌علاوه، این وضعیت معامله گرانی را که قصد خرید و فروش گندم را نداشته و صرفاً بعنوان پذیرش ریسک قیمت گندم و تحصیل سود وارد معامله شده اند را نیز ترغیب می‌کند.

در نتیجه معامله در قراردادهای آتی حالتی بسیار سودمند در سرمایه گذاری داشته و باعث ورود کالاهای دیگر به بازار آتی می‌شود و زمینه‌ای را ایجاد می‌کند که شکل قراردادهای آتی منظم و قانونمند می‌شوند و به‌دنبال آن بورس CBOT در سال 1848 در آمریکا شکل می‌گیرد.

بنابراین به‌طور اساسی و زیربنایی محلی عمومی برای خریداران و فروشندگان ایجاد می‌شود تا برای قراردادهای سلف و آینده خود مذاکره کنند.

آشنایی با معاملات آتی شاخص سهام

در جهان پر رقابت امروز، تنوع بخشی به ابزارهای مالی با هدف جذب حداکثری سرمایه گذاران خرد و کلان به داد و ستند سهام و مشارکت در بورس یکی از مهمترین مشغله های ذهنی اقتصاددانان و مدیرانی است که دل در گرو حمایت از بخش تولید کالا و خدمات در کشور دارند و رونق بخشی به بازار سرمایه را به عنوان گامی مهم در پرتوان سازی بخش تولید و اشتغالزایی در صدر برنامه کاری خود قرار داده اند.

به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه(سنا)، قراردادهای آتی شاخص سهام یکی از ابزارهای مالی جدید است که به سبب محاسن عدیده همانند ریسک پذیری کمتر و سودآوری بیشتر، در بازارهای مالی جهان بسیار مورد توجه سرمایه گذاران قرار گرفته و علی رغم نوظهور بودن در بورسهای مطرح جهان ، توانسته است حجم عمده ای از نقدینگی را معطوف خود کند.

قرارداد آتی ( futures contract ) نوعی ابزار مشتقه است که قابلیت خرید و فروش در بازارهای مالی را دارد. در این قرارداد طبق عقد صلح یک طرف (فروشنده) توافق می‌کند در سر رسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را در عوض قیمتی که اکنون تعیین می‌کنند به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد

قرارداد آتی شاخص سهام ، نوعی دیگر از انواع مختلف قراردادهای آتی است با این تفاوت که مبنای محاسبه آن نوسانات خود شاخص یک سهام خاص است. به بیان دیگر ، این ابزار، قراردادی است برای خرید طیف معینی از سهام با قیمت معین و در تاریخ معین.

به عنوان مثال، اگر عدد شاخص S&P ۵۰۰ در تاریخ ۳ آگوست ۲۰۱۵ رقم ۲۰۹۱ بوده باشد ، خریدار و فروشنده قرارداد آتی تعهد می کنند که به سر رسید سپتامبر ۲۰۱۵ شاخص را با عدد ۲۰۸۰.۳ معامله کنند . نظر به اینکه مضرب شاخص مزبور ۲۵۰ دلار است ، اندازه قرارداد آتی یا هر واحد قرارداد آتی برابر است با :

۲۰۹۱ * ۲۵۰ دلار = ۵۲۲۷۵۰ دلار

مانند دیگر ابزارهای مالی ، قراردادهای آتی هم می توانند مبنایی برای تشکیل سبد سهام قرار گیرند.

قرارداد آتی سبد سهام عبارت است از قراردادی که فروشنده تعهد می کند در سر رسید تعیین شده ، سبد پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می شود بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می شود آن سبد پایه را در تاریخ سر رسید خریداری کند.

در صورتی که سبد سهام به عنوان مثال ، نماینده شاخص مرجع باشد ( مثلا مشتمل بر سهام ۲۰ شرکت بزرگ) آنگاه لازم است تا الزامات زیر رعایت شود:

• حفظ تناسب اجزای سبد با سهام تشکیل دهنده شاخص
• رعایت میزان مشارکت درصدی هر سهم در سبد،برابر با درصد سهم و مورد نظر در شاخص
• تمامی سهام موجود در سبد باید به طور حتم در شاخص موجود باشد.

قراردادهای آتی شاخص در عمل بسیار متنوع هستند و می توان برای هر شاخص بازار ، قرارداد آتی و یا سبد آتی شاخص تشکیل داد. بعنوان نمونه قرارداد آتی شاخص طلا ، بر اساس نوسانات سهام زیر مجموعه شاخص طلا تنظیم می شود و قیمت آن تابعی از قیمت شاخص طلا در بازه زمانی معین ارزیابی خواهد شد. نکته اینجاست که در قراردادهای آتی شاخص ، امکان معامله انفرادای سهام تشکیل دهنده شاخص وجود ندارد بلکه خریدار کلیت شاخص را بعنوان موضوع معامله در قرارداد مورد داد و ستد قرار می دهد که به نوبه خود بر سهولت معاملات آتی به نحو مقتضی می افزاید.

امروزه بورس های بزرگ در جهان بطور فعال امکان معامله قراردادهای آتی شاخص را فراهم آورده اند و سرمایه گذاران نیز اقبال خوبی به این ابزار مالی کم ریسک و پر بازده نشان می دهند. در جدول زیر فهرستی از فعالترین بورس ها در زمینه خرید و فروش قراردادهای آتی سهام نشان داده شده است:

در ادامه به بررسی سیر تحول قراردادهای آتی سهام در کشورهای مختلف می پردازیم.

هندوستان

بورس بمبئی با نام اختصاری BSE در ۹ ژوئن ۲۰۱۰ اولین پلتفرم قراردادهای آتی شاخص سهام را برای داد و ستد به بازار عرضه کرد . گفتنی است بورس بمبئی با ۱۳۵ سال قدمت ، قدیمی ترین بورس در قاره آسیاست و با ۴۹۰۰ شرکت پذیرفته شده در تابلوی اصلی ، بزرگترین بورس جهان از نظر شمار شرکتهای پذیرفته شده نیز به حساب می آید. ارزش سهام عرضه شده در این بورس به بیش از ۱.۲۸ تریلیون دلار آمریکا بالغ می شود . علی رغم چنین آمار درخشانی ، بورس بمبئی نتوانسته است در رتبه بندی ۱۰ بورس برتر جهان از حیث میزان جذب سرمایه ( داخلی و خارجی) قرار بگیرد.

عملکرد بورس بمبئی در بخش مشتقات و قراردادهای آتی در نمودار زیر قابل مشاهده است:

تا سال ۲۰۱۱ میلادی ، شمار قراردادهای آتی در بورس بمبئی به رقم ۹,۳۶,۹۲,۸۲۶ رسید و این در حالیست که این عدد در سال ۲۰۰۵ تنها ۵,۸۵,۳۷,۸۸۶ قرارداد بوده که به خوبی نشانگر رشد صعودی ۶۰.۰۶ درصدی بازار قراردادهای آتی در بورس بمبئنی است. روند سود دهی قراردادهای آتی در بازه زمانی یادشده ۲۰۰۵- ۲۰۱۱ میلادی شاهد افت و خیز بوده است به طوری که بین سالهای ۲۰۰۵-۲۰۰۶ سودآوری قراردادهای آتی کاهش و از ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ افزایشی تدریجی را تجربه کرده است.

مطالعات آماری عملکرد بورس بمبئی نشان می دهد که سهام مشتق و اختیار معامله سهام در قیاس با قراردادهای آتی ، پربازده تر بوده و حجم بیشتری از معاملات و سودآوری را به خود اختصاص داده اند که علت آن می تواند ساختار پیچیده قراردادهای آتی و مقررات انعطاف ناپذیر برای معامله آنها در قیاس با دیگر ابزارهای مالی باشد.

دلیل نوسانات بازار در بازه زمانی اشاره شده به عقیده کارشناسان بازار سرمایه، تصمیم گیری های هیجانی و زود هنگام سرمایه گذاران حقیقی و حقوقی بوده است به طوری که سرمایه گذاری در ابزار مالی ساده تر و زود بازده، بر قراردادهای مالی پیچیده با سر رسید معین ترجیح داده می شود.

ایالات متحده

قراردادهای آتی شاخص برای اولین بار در سال ۱۹۸۲ و در شاخص S&P ۵۰۰ ایالات متحده عرضه شد. امروزه قرارداد آتی S&P ۵۰۰ نقد پذیرترین قرارداد آتی در بورس های جهان بشمار می آید و بعضا از سوی سرمایه گذاران با نام اختصاری Spoo از آن یاد می شود . در واقع موفقیت این ابزار مالی باعث فراگیر شدن آن در دیگر بورس های آمریکا و همچنین بورس های بزرگ دیگر در اقصی نقاط جهان شده است.

بورس کالای شیکاگو با نام اختصاری CME در سال ۱۹۹۷ قرارداد آتی شاخص E-mini S&P را با هدف جذب سرمایه های خرد به بازار معرفی کرد.

گروه بورس بازرگانی و کالای شیکاگو (به انگلیسی: CME Group )، بزرگترین بازار آتی و اختیار معامله جهان به شمار می رود. این شرکت بازارهای آتی و اختیار معامله بزرگی را در شیکاگو و نیویورک مدیریت می کند و همچنین امکاناتی در لندن فراهم کرده است و از پلتفرم آنلاین بهره می برد. قراردادهای مشتقه قابل معامله در این بورس قراردادهای آتی و اختیار معامله ای هستند که دارایی پایه آنها شاخص های سهام، نرخ های بهره، نرخ ارز، انرژی، محصولات کشاورزی، فلزات کمیاب و گرانبها، آب و هوا، و املاک و مستغلات است.

تنها در اولین سال عرضه این ابزار جدید ۸۸۵ هزار و ۸۱۹ قرار داد آتی شاخص، داد و ستد شد و میزان استقبال سرمایه گذاران از قراردادهای آتی به قدری زیاد بود که تا سال ۲۰۱۶ تعداد قراردادهای آتی معامله شده در بورس کالای شیکاگو به رکورد ۵۰۰ میلیون دست یافت.

قرارداد آتی S&P به قدری در بازارهای مالی اعتبار کسب کرده است که سرمایه گذاران پیش از شروع معاملات در تالار بورس، نخست به نرخ نوسانات قرارداد یاد شده به عنوان راهنمای جهت گیری قیمت ها در طول روز و یا حتی در بعضی موارد به عنوان دماسنج اوضاع اقتصادی کشور توجه می کنند.

یکی از نوآوری های بورس شیکاگو برای تسهیل معامله قراردادهای آتی شاخص ، فراهم آوردن امکان تسویه قرارداد بطور نقدی در بازه های زمانی سه ماهه به قرارداد آتي چيست؟ سر رسید مارس، ژوئن، سپتامبر و دسامبر بوده است.

چنین به نظر می رسد که قراردادهای آتی در بازار سرمایه ایالات متحده از اقبال خوبی برخوردار بوده است . علی رغم افت و خیز سهام در ماه های اخیر و آغاز جنگ تجاری دولت ترامپ با چین بر سر تعرفه واردات کالاهای چینی هوز هم این قراردادها در کشور آمریکا از جمله سرمایه گذاری های پرطرفدار قلمداد می شوند. شاید یکی از علل آن قابلیت بهتر قراردادهای آتی برای پاسخگویی به انتظارات خریداران و سرمایه گذاران درخصوص ریسک کم و سود آوری بهتر بوده باشد.

ژاپن

قراردادهای آتی شاخص سهام برای اولین بار در ژوئن ۱۹۸۷ و تحت دو نماد Nikei Stock Average NSA) ) و Osaka Stock Futures ۵۰ ( OSF۵۰ ) در بازار سرمایه ژاپن عرضه شدند.

در ژاپن نیز قراردادهای آتی شاخص سهام سر رسیدهای چهارماهه از قرار مارس ، ژوئن، سپتامبر و دسامبر دارند و ارزش شاخص هر سهام نیز بر اساس ین (پول ملی ژاپن) محاسبه می شود.در ابتدای عرضه قراردادهای آتی ، سرمایه گذاران ژاپنی استقبال سردی از این ابزار مشتقه مالی جدید از خود نشان دادند که علت اصلی آن پیچیدگی محتوایی و عدم آشنایی خریداران با ویژگی های قراردادهای آتی بوده است اما به تدریج و از سال ۱۹۸۵ به این سو، اقبال سرمایه گذاران بیشتر شد و در گذر زمان، قراردادهای آتی جایگاه خوبی را در بازار سرمایه ژاپن برای خود ایجاد کرد. وزارت اقتصاد ژاپن به عنوان نهاد ناظر بر بازار سرمایه این کشور، نقشی کلیدی را در هموار ساختن معرفی ابزار مشتقه جدید به ویژه قراردادهای آتی شاخص سهام داشته و این مهم، با هدایت و راهبری این وزارتخانه و در سه مرحله بشرح زیر جامه عمل پوشیده است:

• حذف مقررات محدود کنندهمالی
• آزاد سازی سرمایه گذاری اتباع ژاپنی در ابزار مالی خارجی
• ترغیب سرمایه گذاران خارجی به سرمایه گذاری در ابزار مشتقه و قراردادهای آتی شاخص سهام بورس های ژاپن

به دنبال تسهیل بستر قانونی برای عرضه قراردادهای آتی در ژاپن، بورس توکیو TSE در سال ۱۹۸۸ میلادی برای اولین بار سبد آتی شاخص سهام را که متشکل از سهام ۵۰ شرکت فعال در ذیل شاخص Nikkei بورس بودند را عرضه کرد که به (" OSF ۵۰ ") موسوم است و با استقبال منطقی سرمایه گذاران مواجه شد.

در گذر زمان تنوع قراردادها و سبدهای آتی سهام در بازار مالی ژاپن متنوع تر شد و بورسهای دیگر نیز از ابتکار بورس توکیو و اوساکا در فراهم سازی امکان قراردادهای آتی تبعیت کردند.

هم اکنون و در سررسید قراردادها و سبدهای آتی تابستان قرارداد آتي چيست؟ گذشته، ارزش قراردادهای آتی معامله شده در بورسهای ژاپن به ۲.۶ میلیارد ین معادل ۲۴.۵ میلیون دلار بود که اگر چه رقم درخشانی است اما در قیاس با ۱۱۴ میلیارد ین طراز مالی بورس های ژاپن، رقم چشمگیری به نظر نمی رسد.

نکته حائز اهمیت اینجاست که معاملات قراردادهای آتی Nikkei و Topix بیش از ۶۰ درصد کل این دو بازار مالی را به خود اختصاص داده بودند که نشانگر این مطلب است که حجم بیشتر معاملات قراردادهای آتی در بازار ژاپن در ذیل این دو نهاد داد و ستد می شوند و بورسهای دیگر این کشور چندان در سهمگیری از بازار قراردادهای و سبد آتی شاخص سهام موفق عمل نکرده اند.

ناظران اقتصادی بر این عقیده اند که همانند دیگر کشورها ، برنامه های آگاه سازی و ارائه اطلاعات کاربردی به سرمایه گذاران با هدف معرفی بهتر سرمایه گذاران با قراردادهای آتی نقش بسزایی در افزایش معاملات این ابزار مالی منحصر به فرد دارد . شاید بتوان همزمانی رشد اقبال به قراردادهای آتی در بازار ژاپن با تلاشهای وزارت اقتصاد این کشور برای معرفی این ابزار در سالهای دهه ۸۰ میلادی و کاهش توجه به این ابزار مقارن با توقف برنامه های اطلاع رسانی توکیو در این خصوص را دلیلی قوی بر این مدعا دانست.

لازم به ذکر است، کمیته فقهی سازمان بورس سابق بر این، با موضوع قرارداهای آتی مبتنی بر شاخص مخالفت کرده بود و از آنجا ‌که شاخص، عددی است که روند بازار در یک مقطع زمانی معین را نشان می دهد، لذا نمی‌توانست به عنوان دارایی پایه در قراردادهای آتی قرار بگیرد.

بنابراین، به اعتقاد کمیته فقهی سازمان بورس، اگر به جای شاخص، سبد محدودی از سهام به عنوان دارایی پایه قرار بگیرد و این سبد با این تعداد محدود سهم قابلیت تحویل را داشته باشد، می‌تواند به عنوان دارایی پایه در قرارداهای آتی و اختیار معامله سبد سهام قرار گیرد.

قرارداد آتی

قرارداد آتی چیست؟

لطفا به قوانین نشر محتوا در فضای مجازی احترام گذاشته و از انتشار مجدد این فایل ها خودداری کنید.

اخبار مرتبط

منظور از بازار اولیه و بازار ثانویه چیست؟

مزایای حضور شرکت ها و سرمایه گذاران در بورس

بازار دارایی های فکری فرابورس

تاریخچه پیدایش بورس در ایران

سه بازار مالی که باید درباره آن بدانید!

تاریخچه پیدایش بورس در جهان و ایران

مزایای بازار بورس چیست؟

استراتژی چیست ؟

- ریشه کلمه استراتژی از واژه یونانی ” استراتگوس ” گرفته شده است
- به معنای فرماندهی و رهبری است.
- یک سرمایه گذار حرفه ای همیشه بازار را دشمن خود می پندارد
- بهتر است ابتدا به مسئله دشمن شناسی یا بررسی بازار بپردازیم.

انواع ریسک در بازار سهام

- ریسک سیستماتیک؛ مربوط به وقایع کلان اقتصادی، تحولات سیاسی و… بوده
- ریسک غیر سیستماتیک؛ ناشی از رخدادهای داخلی بازار سهام نظیر شرایط صنعت، وضعیت کلی شرکت چراغ بورس - آموزش بازارهای مالی
- ریسک به انواع و اقسام مختلفی تقسیم می شود
- ریسک های بازار مالی را می توان در دو دسته سیستماتیک و غیرسیتماتیک

شرط خروج از معامله در استراتژی MPM

- شرط اول: میانگین متحرک کوتاه مدت از بالا به پایین میانگین بلند مدت را قطع کند.
- شرط دوم: پارابولیک سار در بالای نمودار قیمت قرار گیرد.
- شرط سوم: خط مکدی در زیر خط سیگنال قرار بگیرد.
- .